Daonlathas na hÉireann

Tá cumhacht dhaonlathach in Éirinn roinnte idir an reachtas (an tOireachtas), an feidhmeannas (an Rialtas) agus na breithiúna. Tá ról gach ceann de na grúpaí seo leagtha amach go soiléir i mBunreacht na hÉireann.

Tá cumhachtaí áirithe ag gach ceann de na trí bhrainse a ligeann dóibh gach ceann de na grúpaí eile a choinneáil faoi smacht. Ciallaíonn sé sin nach féidir le haon ghrúpa amháin éirí róchumhachtach nó smacht iomlán a fháil.

• Is ionann Cumhacht Reachtaíochta agus an chumhacht chun dlíthe a dhéanamh. Tugann Airteagail 15 – 27 den Bhunreacht na cumhachtaí sin don Oireachtas. Tá an tOireachtas comhdhéanta de Dháil Éireann, de Sheanad Éireann agus den Uachtarán.
• Is ionann Cumhacht Feidhmiúcháin agus an chumhacht dlíthe a chur i bhfeidhm – ciallaíonn sé sin go bhfuil an chumhacht ann dlíthe a chur i gcrích le cúnamh ón nGarda Síochána, ó Óglaigh na hÉireann agus ón Státseirbhís. Tugtar an chumhacht sin don Rialtas (Taoiseach, Tánaiste agus Airí Rialtais) le hAirteagal 28.
• Is ionann cumhacht bhreithiúnach agus an chumhacht an dlí a léirmhíniú agus a chur i bhfeidhm maidir le haighnis agus coinbhleachtaí a tharlaíonn idir an Stát agus saoránaigh aonair, chomh maith le díospóidí a tharlaíonn idir saoránaigh.

Is ionann an tOireachtas agus brainse reachtúil an stáit comhdhéanta de Dháil Éireann agus Seanad Éireann.

Féachann an tOireachtas ar an Rialtas agus coinníonn siad cuntasach iad as a chinntí agus a ghníomhartha. Déanann sé é seo ar bhealaí éagsúla, lena n-áirítear ceisteanna a chur ar an Taoiseach agus ar Airí an Rialtais. Is féidir leis an Oireachtas freisin an Taoiseach/Airí Rialtais a chur as oifig trí thairiscint mímhuiníne.

Is í an Dáil príomhfhoras an Oireachtais agus tá an chumhacht reachtach is mó sa tír aici. Is í an phríomhfheidhm atá aige reachtaíocht a dhéanamh, molann sé Billí (dlíthe nua), díospóireachtaí ar dhlíthe nua, athruithe a dhéanamh ar dhlíthe nua más gá agus vótaí chun na billí sin a chur ina ndlí

Déanann Dáil Éireann monatóireacht freisin ar obair an Rialtais, ag cinntiú go bhfuil sé cuntasach do na daoine as a ghníomhartha. Ó lá go lá, déanann an Dáil díospóireacht ar cheisteanna atá tábhachtach don phobal agus ceadaíonn sí caiteachas poiblí.

Is é an Seanad an dara teach reachtach in Éirinn. Is í príomhfheidhm an dara teach a chinntiú go dtarlaíonn díospóireacht agus breithniú cuí sula rithfear aon dlí nua.

Déanann an Seanad athbhreithniú ar Bhillí (dlíthe) ón Dáil agus molann sé leasuithe (athruithe) más gá. Is féidir leis an Seanad dlíthe a mholadh freisin, ach ní féidir leis aon dlíthe a bhaineann le cúrsaí buiséid a mholadh

Tá cuid de na cumhachtaí céanna aige agus atá ag an Dáil, ach ar bhealach teoranta. Ní féidir le Seanadóirí ceisteanna a chur ar an Taoiseach ná ar Airí Rialtais.

I mBunreacht na hÉireann, tugtar cumhachtaí teoranta ach suntasacha don Uachtarán. Ní mór gach reachtaíocht arna rith ag an Dáil agus ag an Seanad a shíniú sula ndéanfar dlí di.

• Féadfaidh an tUachtarán, má bhíonn imní air/uirthi go bhféadfadh bille atá le síniú ina dhlí a bheith ag teacht salach ar an mBunreacht, an bille a chur chuig an gCúirt Uachtarach chun tuairim dhlíthiúil a fháil
• Ceapann an tUachtarán go foirmiúil an Taoiseach agus comhaltaí eile den Rialtas, lena n-áirítear an tArd-Aighne
• Bunaíonn agus díscaoileann an tUachtarán an Dáil ar iarratas ón Taoiseach
• Is é an tUachtarán Ard-Cheannasaí Óglaigh na hÉireann

Tá brainse feidhmiúcháin an Rialtais freagrach as an dlí a fhorfheidhmiú agus as cláir agus beartais an rialtais tofa a chur i bhfeidhm. Tá an feidhmeannas comhdhéanta den Taoiseach agus an Chomh-Aireacht. Bíonn idir 7 agus 15 chomhalta sa Chomh-Aireacht.

Tá an rialtas freagrach as cinntí a dhéanamh agus as polasaithe agus dlíthe a mholadh ar go leor saincheisteanna éagsúla a chlúdaíonn beagnach gach réimse dár saol (sláinte, oideachas, leas srl).

Tá an Rialtas freagrach as dlí agus ord a choinneáil. Tá siad freagrach freisin as a chinntiú go ndéantar freastal ar riachtanais, leasanna agus sábháilteacht shaoránaigh na hÉireann.

Tá an córas ceartais freagrach as an dlí agus ár gcearta dlíthiúla a léirmhíniú agus a chothabháil.

Tá ceithre leibhéal de phríomhchúirteanna in Éirinn – an Chúirt Dúiche, an Chúirt Chuarda, an Ard-Chúirt agus an Chúirt Uachtarach.

Is í an Chúirt Uachtarach an chúirt achomhairc dheiridh agus tá sé de chumhacht aici cinneadh a dhéanamh an bhfuil bille a ritheann an tOireachtas ag teacht leis an mbunreacht, má iarrann an tUachtarán air é sin a dhéanamh. Má rialaíonn an Chúirt Uachtarach bille atá míbhunreachtúil, ní achtaítear an bille ina dhlí. Is cinneadh críochnaitheach é cinneadh na hArd-Chúirte